Επαγγελματικός Προσανατολισμός

Επιλογή επαγγέλματος σύμφωνα με τη θεωρία του Holland

Η επαγγελματική ανάπτυξη είναι μια συνεχής εξελικτική πορεία με αρχή, διάρκεια και τέλος. Με το αντικείμενο αυτό έχουν ασχοληθεί πολλοί ειδικοί τις τελευταίες δεκαετίες και διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις. Μια από αυτές είναι και η τυπολογική θεωρία που διατύπωσε ο John L.Holland. Πρόκειται στην ουσία, για θεωρία προσωπικότητας, την οποία οριστικοποίησε το 1985.

Διέπεται από τις παρακάτω βασικές αρχές:

1. Η εκλογή επαγγέλματος είναι έκφραση της προσωπικότητας.
2. Τα τεστ ενδιαφερόντων είναι στην ουσία τεστ προσωπικότητας.
3. Τα άτομα που ασκούν ένα επάγγελμα έχουν όμοιες προσωπικότητες και παρόμοια προσωπική εξέλιξη.
4. Η επαγγελματική ικανοποίηση, σταθερότητα και επιτυχία εξαρτώνται από το βαθμό αρμονικότητας μεταξύ της προσωπικότητας του ατόμου και του επαγγελματικού του περιβάλλοντος.

Ο Holland στηρίχτηκε επίσης σε τέσσερις υποθέσεις που στην ουσία αποτελούν και το κέντρο της θεωρίας του, γιατί δίνουν τους τύπους προσωπικότητας, τις κατηγορίες του περιβάλλοντος και τον τρόπο με τον οποίο τα δύο αυτά σχετίζονται σ’ ό, τι αφορά την επαγγελματική προτίμηση του ατόμου. Οι υποθέσεις αυτές είναι οι ακόλουθες:

1.  

   Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να καταταγούν σε έναν από τους παρακάτω 6 τύπους προσωπικότητας: Ρεαλιστικό – Πρακτικό, Διανοητικό, Κοινωνικό, Συμβατικό, Επιχειρηματικό και Καλλιτεχνικό. Η διαμόρφωση και η εξέλιξη αυτών των τύπων επηρεάζεται από 2 ομάδες παραγόντων: τους κληρονομικούς και τους περιβαλλοντικούς.

   • Στο Ρεαλιστικό – Πρακτικό Τύπο (realistic) ανήκουν τα άτομα που προτιμούν ρεαλιστικές και πρακτικές ασχολίες και δραστηριότητες, χρησιμοποιούν πρακτικούς τρόπους για να λύνουν τα προβλήματά τους, εκτιμούν χειροπιαστά πράγματα, όπως ισχύ, χρήμα και κοινωνική τάξη, στερούνται συνήθως ικανοτήτων για χειρισμό λεπτών ανθρώπινων σχέσεων, θεωρούν τους εαυτούς τους τεχνικά προσανατολισμένους, αποφεύγουν δραστηριότητες στον κοινωνικό και εκπαιδευτικό τομέα και ,γενικά, προτιμούν θετικές τεχνικές και μηχανικές επαγγελματικές κατευθύνσεις.
   • Στο Διανοητικό – Ερευνητικό τύπο (investigative) ανήκουν τα άτομα που διαθέτουν ικανότητες παρατηρητικές, συμβολικές ή οργανωτικές και αποφεύγουν τις κοινωνικές δραστηριότητες. Αυτά τα άτομα επιλέγουν, συνήθως, επιστημονικές και μαθηματικές επαγγελματικές κατευθύνσεις.
   • Στον Κοινωνικό τύπο (social) ανήκουν τα άτομα που αποστρέφονται τις συστηματικές δραστηριότητες ή εκείνες που απαιτούν χειρωνακτική χρήση μηχανών, υλικών, εργαλείων. Αντίθετα, προτιμούν τομείς που σχετίζονται με κοινωνικές ή εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
   • Στο Συμβατικό τύπο (conventional) εντάσσονται τα άτομα που αγαπούν την τάξη, τη συστηματική τήρηση πραγμάτων, όπως αρχείων ή υλικών, και αποστρέφονται τις ελεύθερες, αμφίβολες και γενικά ασυστηματοποίητες δραστηριότητες. Άτομα αυτού του τύπου προτιμούν, κυρίως, υπαλληλικά επαγγέλματα.
   • Στον Επιχειρηματικό τύπο (enterprising) ανήκουν εκείνοι που έχουν την τάση να εκμεταλλεύονται άλλους για την απόκτηση αγαθών. Στρέφονται, κυρίως, προς ηγετικές θέσεις σε οργανισμούς ή επιχειρήσεις και θεωρούν τον εαυτό τους δραστήριο, ομιλητικό, κοινωνικό, δημοφιλή. Επιζητούν πολιτικές επιρροές και επιδιώκουν αναγνώριση και εξέλιξη με κάθε μέσο.
   • Στον Καλλιτεχνικό τύπο (artistic), τέλος, εντάσσονται τα άτομα εκείνα που κλίνουν προς ελεύθερες, απρογραμμάτιστες, αδέσμευτες, αισθητικές γενικά δραστηριότητες, οι οποίες οδηγούν σε δημιουργικά και πρωτότυπα αποτελέσματα. Η γλώσσα, η μουσική, το δράμα, η συγγραφή, η τέχνη γενικά, είναι μερικές από τις δραστηριότητες που προτιμούν τα άτομα αυτού του τύπου.Για να κατατάξει ο Holland τα άτομα σ’ αυτούς τους τύπους χρησιμοποίησε τόσο ποσοτικές μετρήσεις που προέρχονται από σταθμισμένα τεστ, όσο και ποιοτικά στοιχεία, όπως εκδηλωμένη προτίμηση, ενασχόληση με κάποια δραστηριότητα, χρόνο ενασχόλησης με κάποιο τομέα κλπ.
2. Υπάρχουν αντίστοιχα, 6 κατηγορίες περιβάλλοντος: Το Ρεαλιστικό – Πρακτικό, το Διανοητικό, το Κοινωνικό, το Συμβατικό, το Επιχειρηματικό και το Καλλιτεχνικό. Σε καθεμιά από αυτές τις κατηγορίες αντιστοιχεί και ένας τύπος προσωπικότητας. Η κατάταξη αυτή των επαγγελμάτων γίνεται με βάση τους τύπους που ασχολούνται με το καθένα.
3. Οι άνθρωποι προτιμούν τα περιβάλλοντα εκείνα, τα οποία διευκολύνουν την έκφραση της προσωπικότητάς τους, τη δραστηριοποίηση των ικανοτήτων τους ή την έκφραση και πραγμάτωση των αξιών τους.
4. Η τελική συμπεριφορά ενός ατόμου καθορίζεται από την αλληλεπίδραση των ιδιοτήτων της προσωπικότητάς του και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Norman E. Amundson, JoAnn Harris – Bowlsbey, Spencer G. Niles: «Βασικές αρχές επαγγελματικής συμβουλευτικής. Διαδικασίες και τεχνικές», Αθήνα, ΕΚΕΠ, 2008.
2. Δημητρόπουλος Ευστάθιος: «Συμβουλευτική – Προσανατολισμός», Αθήνα, Γρηγόρης, 1998.

Η νοημοσύνη της επιτυχίας μέσω του επαγγελματικού προσανατολισμού

Τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και περισσότερο αποδεκτή η άποψη ότι η επαγγελματική ανάπτυξη προσδιορίζεται από:

1. τη σύνθεση των χαρακτηριστικών του εαυτού, όπως τα αντιλαμβάνεται το κάθε άτομο,
2. τις ευκαιρίες που του παρέχονται,
3.  

   τους περιορισμούς  που σχετίζονται με

   • τη γνώση του εαυτού,
   • τη δημιουργία θετικής στάσης απέναντι στον εαυτό του, τους άλλους και τη ζωή,
   • την αξιοποίηση και τη διεύρυνση των θετικών πτυχών του χαρακτήρα,
   • τη δημιουργία ισχυρής προσωπικότητας.

Όλα τα παραπάνω εντάσσονται στην ονομαζόμενη «Νοημοσύνη της επιτυχίας». Οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξή της δημιουργούνται με τη μεγιστοποίηση των δυνατών στοιχείων των ατόμων και την αντιστάθμιση των αδύνατων πτυχών τους με την αξιοποίηση των φυσικών ικανοτήτων και των ταλέντων τους (Sternberg, 1999 / Φλουρής, 20001).

Όπως υποστηρίζει ο Sternberg, οι άνθρωποι που διαθέτουν « νοημοσύνη της επιτυχίας » έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, ανεξάρτητα από το βαθμό ή τη φύση της επιτυχίας τους. Τα χαρακτηριστικά αυτά οφείλει να καλλιεργήσει το σχολείο στους μαθητές, προκειμένου να τους προετοιμάσει κατάλληλα για να επιτύχουν στην επαγγελματική και την προσωπική τους ζωή. Σύμφωνα λοιπόν με τις παραπάνω αντιλήψεις, τα επιτυχημένα άτομα διακρίνονται από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Δημιουργούν κίνητρα για τον εαυτό τους.
• Μαθαίνουν να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους.
• Γνωρίζουν πότε να επιμένουν.
• Γνωρίζουν πώς να αξιοποιούν στο έπακρο τις ικανότητές τους.
• Μεταφράζουν τις σκέψεις τους σε δράση.
• Είναι προσανατολισμένα στο αποτέλεσμα.
• Ολοκληρώνουν τα έργα που αναλαμβάνουν και συνεχίζουν.
• Παίρνουν πρωτοβουλίες.
• Δε φοβούνται να διακινδυνεύσουν να αποτύχουν.
• Δεν αναβάλλουν τη δράση.
• Αποδέχονται τη δίκαιη κριτική.
• Είναι ανεξάρτητα.
• Αναζητούν τρόπους για να υπερνικούν τις προσωπικές τους δυσκολίες.
• Εστιάζουν και συγκεντρώνονται στην επίτευξη των στόχων τους.
• Διατηρούν ισορροπία στον αριθμό των έργων με τα οποία ασχολούνται.
• Διαθέτουν την ικανότητα να καθυστερούν τη λήψη των ανταμοιβών τους.
• Έχουν την ικανότητα να βλέπουν τόσο το σύνολο, όσο και τα επιμέρους κομμάτια.
• Διαθέτουν, σε λογικό βαθμό, αυτοπεποίθηση και πίστη στην ικανότητά τους να πετύχουν τους στόχους τους.
• Διατηρούν ισορροπία ανάμεσα στην αναλυτική, τη δημιουργική και την πρακτική σκέψη.

Το ελληνικό σχολείο καλείται να υιοθετήσει εκπαιδευτικά προγράμματα που να προσφέρουν στους μαθητές την ευκαιρία να αναπτύξουν τις επιθυμητές ικανότητες. Πρέπει να περιέχουν στοιχεία που σχετίζονται με τα καθημερινά προβλήματα της ζωής και με τις προκλήσεις που συναντώνται στον εργασιακό χώρο.

Με τον τρόπο αυτό, δίνεται έμφαση στην ιδέα ότι η εξειδίκευση και οι ικανότητες αναπτύσσονται μέσα από την πράξη, βελτιώνονται βαθμιαία και δεν περιορίζονται από το γεγονός ότι το άτομο ανήκει σε μια συγκεκριμένη ομάδα. Έτσι ανατρέπονται οι παραδοσιακές απόψεις ως προς την καταλληλότητα κάποιου για συγκεκριμένη θέση εργασίας και ο προσανατολισμός του βασίζεται στις πραγματικές ικανότητές του για εργασία κι όχι στα αρνητικά στερεότυπα που δημιουργούν την αίσθηση «εγώ ανήκω ή δεν ανήκω εδώ».

Γενικά, πρέπει να επιδιώκεται η καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης με τη βοήθεια ποικίλων μεθόδων ενίσχυσης και ανατροφοδότησης και να προωθείται ένας συνεχής διάλογος, ο οποίος θα στοχεύει στο να καθοδηγεί το άτομο, δίνοντας ελάχιστη προσοχή σ’ αυτά που έκανε ή δεν έκανε καλά. Η πρακτική αυτή ελαχιστοποιεί το συναισθηματικό κόστος των προηγούμενων αποτυχιών, ενώ παράλληλα, ευνοεί τη βαθμιαία καλλιέργεια του αισθήματος της αυτό- αποτελεσματικότητας.

Για να μπορέσει το άτομο να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των καιρών, οφείλει περισσότερο από ποτέ να γνωρίζει με πληρότητα τον εαυτό του και να καλλιεργεί όλες τις πτυχές της προσωπικότητάς του. Για το σκοπό αυτό οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και άλλοι φορείς οφείλουν να βοηθήσουν το άτομο να συνειδητοποιήσει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του, για να μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα της ζωής του και να παίρνει κάθε φορά τις κατάλληλες αποφάσεις στον προσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό τομέα. Έτσι, θα αναπτύξει το έμφυτο δυναμικό του και θα αξιοποιήσει δημιουργικά τα ταλέντα του.